Losy i historia Nowej Góry w XX wieku
nie doczekały się jak dotychczas żadnego dokładniejszego opracowania, z tego
też względu znamy więcej szczegółów na temat tego co zdarzyło się w Nowej Górze
200 czy 300 lat temu niż np. 50. Często bazować więc musieliśmy na artykułach
prasowych, notatkach lub informacjach, które udało się uzyskać od mieszkańców.
Poniżej podajemy wyrywkowo niektóre daty i zdarzenia, które udało się ustalić.
Na początku XX wieku do Hrabstwa
Tęczyńskiego (powiat chrzanowski) należało 1 miasteczko (Nowa Góra), 28 wsi, 5
włości w powiecie krakowskim i 3 w wadowickim. (Przypomnijmy, że w 1790 r. było
to 1 miasteczko i 31 wsi, a ok. 1850 r. Nowa Góra i 24 wioski.) Jeśli chodzi o
Nową Górę, to w roku 1870 posiadała ona 1074 mieszkańców, w 1890 r. – 1122,
natomiast w 1910 roku – 1340 (w tym 1315 katolików, 1 greko-katolik i 24 Żydów.
Miasto zajmowało obszar 756,7 ha i posiadało 238 domów.
Jeszcze na początku XX wieku w Nowej
Górze „...na rynku trawą porosłym, stoi staroświecki, czworoboczny dom
drewniany, zwany ratuszem. Nad jego drzwiami na tablicy murowanej, umieszczonej
w r. 1801 jest napis świadczący, że Izabella z książąt Czartoryskich, księżna
Lubomirska w r. 1801 po pożarze Nowągórę drewniana na murowaną przebudowała.” –
odnotował to St. Polaczek w swoim
opracowaniu dot. tego terenu.
Dnia 6 sierpnia 1914 roku wojska
austriackie wkroczyły do Nowej Góry. Od 20 listopada do 6 grudnia trwały na tym
terenie zmagania wojenne, ale szkód bezpośrednich miasto nie poniosło.
Po I wojnie światowej miasteczko
całkowicie podupadło, zarówno jako ośrodek górniczy, jak i handlowy, tracąc swe
znaczenie na rzecz Krzeszowic.
Rok 1933 dopełnił czary goryczy Nowa
Góra utraciła prawa miejskie. To wersja oficjalna, chociaż tak samo jak w
przypadku powstania osady i lokacji jako miasta, nie jest to data data.
Niektóre źródła bowiem wymieniają rok 1934, a nawet 1935. Istnieje także wersja (cokolwiek
karkołomna), że Nowa Góra w tym okresie co prawda stała się wsią, ale praw
miejskich nie utraciła. Mimo poszukiwań, jak dotychczas nie natrafiłem jednak
na jednoznaczne dokumenty, potwierdzające którąkolwiek z tych wersji.
Tym niemniej pewne jest, że kiedy
wybuchła II wojna światowa, Nowa Góra była już wsią. Niemcy weszli do
miejscowości 5 września 1939 roku. Na plebanii została utworzona kwatera dla
oficerów i żołnierzy niemieckich, a proboszcz i wikary przebywali jako
zakładnicy w gminie. (Inna wersja mówi, że w Nowej Górze stała kompania wojsk
niemieckich. Dowódcy mieszkali na plebanii, a żołnierze w piętrowym budynku
byłego Urzędu Gminy w rynku. Okresowo stacjonowały tu też jednostki wojsk
pancernych.). Przez miesiąc władzę sprawowało wojsko niemieckie – Wermacht. Był
to okres stosunkowo spokojny, uruchamiano gminne urzędy, sądownictwo,
szkolnictwo, banki, zakłady przemysłowe. Od 11.10.1939 r., czyli od chwili
objęcia władzy przez aparat cywilny, sytuacja pogorszyła się. Aktem Hitlera z
8.10.1939 r. część wschodnia powiatu chrzanowskiego z Nową Górą weszła w skład
Generalnej Guberni, natomiast przysiółki Łany i Paryż zostały wcielone do
Rzeszy. Tak więc granica przebiegała od Ostrężnicy przez Filipowice, Dulową i
Grojec.
Podczas II wojny światowej z Nowej Góry
wywieziono na roboty do Niemiec kilkadziesiąt osób. Zmuszano ludność do kopania
okopów, zabierano kontyngenty (mleko, mięso, zboże, ziemniaki), ludność musiała
pracować na rzecz okupanta bez wynagrodzenia. Jan Piórko – mieszkaniec Nowej
Góry – za niestawienie się do pracy przy kopaniu okopów, został publicznie
rozstrzelany, a jego zabudowania gospodarcze spalone. Mimo to kwitł nielegalny
handel, mieszkańcy ukrywali plony, istniał ruch oporu. Nowa Góra w czasie wojny
nie uległa zniszczeniu, ale była wsią bardzo zacofaną.
Po przybyciu na te tereny Armii
Radzieckiej (18.01.1945 r.)wybrano miejscowy Komitet PPR, obejmujący
działalnością polityczną i gospodarczą gminę Nowa Góra. Z jego inicjatywy
utworzono tymczasowe władze administracyjne i gminę zbiorową, na czele której
stał wójt – pierwszym w latach 1945 – 46 był Stefan Chucherko, drugim w latach
1946 – 50 Stanisław Bodzenta.
Brak było światła i wody. Szybko
zelektryfikowano więc wioskę. Dzieci uczyły się w starym, zniszczonym budynku,
o ciasnych i ciemnych pomieszczeniach, ubikacje były na zewnątrz budynku
(wkrótce wybudowano je wewnątrz). Rynek był zaniedbany, uliczki pokryte błotem,
na środku rynku znajdował się duży, zanieczyszczony staw. Tylko w rynku były
murowane domy, reszta domostw była drewniana, pokryta strzechą.
Aby zintensyfikować i lepiej
zorganizować pracę rolnikom, utworzono Gminną Spółdzielnię „Samopomoc
Chłopska”. W 1945 r. przejęła ona po przedwojennym Kółku Rolniczym sklep i 16
członków. W 1959 r. powstało Kółko Rolnicze, rozpoczęto budowę wodociągu (prace
trwały ok. 4 lata), ujęcia wodnego na potoku Miękinka.
W 1966 roku w Nowej Górze odbył się
Zjazd Powiatowy z okazji 1000-lecia Państwa Polskiego, ponieważ miejscowość ta
była najstarszą w powiecie. Przebudowano wówczas rynek, na miejscu stawu
wybudowano betonowy zbiornik
przeciwpożarowy, pozakładano zieleńce, rynek ozdobiono wodotryskiem. Na
obszarze plant poustawiano ławki. Ulice poszerzono, pokryto asfaltem,
wprowadzono także nazewnictwo ulic.
Na początku lat 60-tych (?)
przebudowano budynek starej szkoły, urządzając w nim klubo-kawiarnię, stałe
kino i Gminny Ośrodek Kultury.
Wspomnieliśmy powyżej o Gminie Nowa
Góra w roku 1945 i latach następnych. Nie był to bynajmniej twór nowy, gdyż
gmina zbiorowa Nowa Góra została utworzona 1 sierpnia 1934 roku w powiecie
chrzanowskim, w województwie krakowskim z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich:
Filipowice, Lgota, Miękinia, Nowa Góra i Ostrężnica. (Dz.U. nr 64 poz. 533 z
1934 r.). Jednostka została zniesiona 29 września 1954 r. wraz z reformą
wprowadzającą gromady w miejsce gmin (Dz.U. nr 43 poz. 191 z 1954 r.).
Gmina Nowa Góra została reaktywowana 1
stycznia 1973 r. (Dz.U. nr 49 poz. 312 z 1972 r.) w powiecie chrzanowskim. (Od
1.06.1975 r. w nowo utworzonym woj. miejskim krakowskim, po reformie
administracyjnej likwidującej powiaty i podziale terytorium kraju na 49
województw – Dz.U. nr 17 poz.92 z 1975 r.).
Działalność naczelnika gminy można podzielić na dwa etapy. Pierwszy etap
to okres przygotowania się do pełnienia funkcji naczelnika gminy rozpoczęty od
7 sierpnia 1972 roku dwumiesięcznym kursem, a następnie praktyką w poszczególnych
wydziałach Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Chrzanowie.
W dniu 31 października 1972 r. uchwałą Prezydium Powiatowego Rady
Narodowej w Chrzanowie powołano na stanowisko pełnomocnika ds. organizowania
gminy w Nowej Górze p. Jana Malinowskiego – kandydata na stanowisko naczelnika
gminy Nowa Góra.
Pierwszy okres działalności naczelnika gminy obejmował:
- przygotowanie lokali dla urzędu gminy
- organizowanie kadry pracowniczej dla
urzędu gminy
- organizowanie gminnej rady narodowej
- działalność na stanowisku naczelnika
gminy
Z budynku gminnego przeniesiono biura zarządu Gminnej Spółdzielni
„Samopomoc Chłopska” do budynku p. Stefanii Piórko, która na ten cel
wydzierżawiła Gminnej Spółdzielni 3 izby na biura spółdzielni. Zorganizowano spotkanie
z prezesem Wojewódzkiego Związku Gminnych Spółdzielni w Krakowie, na którym to
spotkaniu ustalono konieczność budowy pawilonu biurowego dla Gminnej
Spółdzielni. Ustalono, że budowa zostanie sfinalizowana przez zarząd Gm. Sp-ni
przy pomocy PZGS-u i WZGS-u w drugim półroczu 1973 r.
Pomieszczenia wewnętrzne budynku gminnego wymagały remontu. Koszty
remontu i wyposażenia lokali biurowych pokryła Prezydium Powiatowej Rady
Narodowej w Chrzanowie.
Dla potrzeb Urzędu Gminy przeznaczono 6 lokali biurowych i salę ślubów
dla Urzędu Stanu Cywilnego oraz jeden lokal dla Gminnego Komitetu Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej. W wymienionych pomieszczeniach zainstalowano 6
telefonów z bezpośrednim połączeniem z miejscowym urzędem pocztowo-telekomunikacyjnym.
Lokale biurowe dla Urzędu Gminy były wyremontowane i wyposażone w urządzenia w
terminie do 20 grudnia 1972 r.
Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Chrzanowie dla Urzędu Gminy w
Nowej Górze przyznało 11 i pół etatu dla pracowników umysłowych i półtora etatu
dla pracowników fizycznych z możliwością ich obsady od 1 grudnia 1972 r. Z
pracowników byłego Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej przeszło do Urzędu
Gminy czterech pracowników, z których jeden otrzymał wypowiedzenie, ponieważ
nie miał średniego wykształcenia.
W Urzędzie Gminy zostały utworzone następujące stanowiska pracy:
Naczelnik Gminy, sekretarz biura, księgowość, finanse, budżet, planowanie i
sprawozdawczość, referat socjalno-bytowy, referat rolny, referat administracyjny,
referat ds. budownictwa wiejskiego oraz Urząd Stanu Cywilnego i służba rolna.
Napotykano się na trudności z doborem pracowników na poszczególne
stanowiska, jak; głównego księgowego, inspektora ds. budowlanych, kierownika
gminnej służby rolnej.
Nominację na sekretarza biura otrzymała Elżbieta Kociołek, ur. w 1947 r.
w Nowej Górze, wykształcenie liceum ogólnokształcące, pracowała w gminie od
1966 r., w tym na stanowisku sekretarza od czerwca 1972 r.
W dniach, w których nie było narad, organizowane były prace przy
remoncie lokali biurowych oraz czynione starania o zakup urządzeń biurowych.
Ponadto przygotowano sprawozdanie z 2-letniej działalności Prezydium
Gromadzkiej Rady Narodowej. Kontaktowano się z aktywem polityczno-gospodarczym
w sprawach społeczno-gospodarczego rozwoju gminy. Opracowano program działania
Naczelnika Gminy na lata 1973 – 1975 oraz preliminarz budżetowy na 1973 r.
W trzeciej dekadzie grudnia 1972 r. była nasilona praca w związku z
przygotowaniem inauguracyjnej sesji Gminnej Rady Narodowej oraz rozpracowaniem
jej wewnętrznego ukonstytuowania się. Drugi etap to działalność na stanowisku
Naczelnika Gminy, oparta o ustawę z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin
i zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U.Nr 49 poz 311 z 1972 r.)
W dniu 22 grudnia 1972 r. Przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady
Narodowej w Krakowie mgr Wit Drapich wręczył nominację powołującą Jana
Malinowskiego z dniem 1 stycznia 1973 r. na stanowisko Naczelnika Gminy Nowa
Góra w powiecie chrzanowskim.
W dniu 4 stycznia 1973 r. odbyła się inauguracyjna sesja Gminnej Rady
Narodowej, na której wybrano na przewodniczącego Zygfryda Sekułę, a na jego
zastępcę Franciszka Achtelika, ponadto powołano 4 stałe komisje;
- Komisję Planu Budżetu i Finansów,
której przewodniczącym został Kazimierz Katarzyński
- Komisję Rolnictwa, której
przewodniczącym został Jan Pałka
- Komisję Ładu i Porządku Publicznego,
której przewodniczącym został Rudolf Lasoń
- Komisję Oświaty, Kultury i Spraw
Socjalnych – przewodniczący Piotr Grabowski
Skład osobowy Prezydium Gminnej Rady Narodowej: Zygfryd Sekuła
(przewodniczący), Franciszek Achtelik (zastępca), Kazimierz Katarzyński, Jan
Pałka, Piotr Grabowski, Rudolf Lasoń (członkowie).
Skład osobowy Gminnej Rady Narodowej – (sołectwo Nowa Góra): Jan Pałka,
Zygfryd Sekuła, Kazimierz Zawierucha, Kazimierz Katarzyński, Stanisław Grochal,
Władysław Maciejowski, Tadeusz Kramarz, Helena Bulek, (sołectwo Miękinia): Jan
Malinowski, Piotr Grabowski, Stanisława Dyba, Rudolf Lasoń, Leopold Kurdziel,
Władysław Wiatr, (sołectwo Ostrężnica): Franciszek Achtelik, Jan Lasoń, Józef
Seręga, Władysław Cupiał.
W inauguracyjnej sesji udział wzięli: sekretarz Prezydium Powiatowej RN
w Chrzanowie – mgr Barbara Szwaja, pełnomocnik WRN w Krakowie mgr Władysław
Siwek, opiekun gminy z ramienia Prez. P.R.N. w Chrzanowie mgr Julian Godyń,
przedstawiciele Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa
Demokratycznego.
Sekretarz Prez. P.R.N. w Chrzanowie mgr
Barbara Szwaja przekazała gminie na ręce przewodniczącego Gminnej Rady
Narodowej w Nowej Górze Zygfrydowi Sekule akt erekcyjny WRN w Krakowie, która
na podstawie art. 101 ust 1 ustawy z dnia 25 stycznia 1958 r. o radach
narodowych (Dz.U.Nr.49 poz 314 z 1972 r.) uchwałą nr XVIII/92/72 z dnia 6
grudnia 1972 r. utworzyła w powiecie chrzanowskim Gminę Nowa Góra.
W wyborach do rad narodowych w dn. 9 grudnia 1973 r. gmina Nowa Góra
została podzielona na dwa obwody i 5 okręgów wyborczych. Każdy okręg wyborczy
głosował na kandydatów wysuniętych z danego okręgu przez Zebranie Wiejskie.
Ogółem wysunięto 26 kandydatów na 20 miejsc mandatowych do Gminnej Rady
Narodowej i 3 kandydatów na 2 miejsca mandatowej do Powiatowej Rady Narodowej.
Wybory odbyły się w dwóch obwodach wyborczych w Nowej Górze i Miękini. Ogółem
uprawnionych do głosowania były 2653 osoby, w wyborach udział wzięło 2519 osób.
W wyniku wyborów członkami Gminnej Rady Narodowej zostali: (Nowa Góra):
Bulek Helena, Chucherko Michał, Kawala Marian, Katarzyński Kazimierz, Kurdziel Wanda,
Kuska Zofia, Pałka Jan, Rozmus Józefa, Zawierucha Kazimierz, (Miękinia): Cyran
Stanisław, Dąbrówka Aleksandra, Grondal Ignacy, Klich Mieczysław, Łabuzek
Władysław, Łagan Henryk, Noworyta Adam, (Ostrężnica): Lasoń Maria, Nowotarski
Tadeusz, Seręga Józef, Święszek Janina.
Członkami Powiatowej Rady Narodowej w Chrzanowie zostali wybrani:
Piechota Włodzimierz z Miękini i Sekuła Zygfryd z Nowej Góry.
W dn. 19 grudnia 1973 r. odbyła się inauguracyjna sesja Gminnej Rady
Narodowej. W sesji wzięli udział wszyscy członkowie rady przy udziale
przedstawicieli władz politycznych i administracyjnych szczebla powiatowego i
gminnego. Na sesji odbyło się ślubowanie radnych, wybór przewodniczącego GRN i
2 zastępców, uchwalenie regulaminu rady, powołanie stałych komisji i prezydium
rady.
Przewodniczącym został Władysław Łabuzek, a zastępcami Jan Pałka i Adam
Noworyta. Na przewodniczących komisji wybrano: Kazimierza Zawieruchę (rozwoju
gospodarczego i zaopatrzenia), Józefa Seręgę (rolnictwa), Zofię Kuskę (oświaty,
kultury i spraw socjalnych), Tadeusza Nowotarskiego (ładu i porządku
publicznego). Przewodniczący poszczególnych komisji weszli wraz z
przewodniczącym i jego zastępcami w skład Prezydium Gminnej Rady Narodowej.
Zarządzone na dzień 14 lutego 1974 r. wybory sołtysa w Nowej Górze nie
doszły do skutku z powodu zbyt niskiej frekwencji. Na ogólną liczbę 1121
uprawnionych, przybyło na zebranie tylko 84. Aby zebranie było prawomocne
konieczna była obecność 1/5 uprawnionych. Ponowny termin ustalono na 18 lutego
1974 r. (tu już nie obowiązywały limity obecnych – było ich 90) i w wyniku
wyborów na sołtysa wybrano Michała Chucherkę, a na podsołtysa Stanisława
Rozmusa. Prezydium GRN w Nowej Górze na wniosek Naczelnika Gminy wybory
sołtysów i podsołtysów zatwierdziło (wybory odbyły się też w Miękini (19 lutego
– Roman Gleń i Józef Kłeczek) oraz w Ostrężnicy (22 lutego – Seręga Józef i
Lasoń Edward)).
Dnia 15 stycznia 1976 r. gmina została
zniesiona przez połączenie z (również
znoszoną) gminą Tenczynek i dotychczasową gminą Krzeszowice w nową gminę
Krzeszowice (Dz.U. nr 1, poz. 12 z 1976 r.).
Koniec wieku XX nie zapisał się żadnymi
ważnymi wydarzeniami w historii Nowej Góry, która istniała gdzieś na
peryferiach gminy krzeszowickiej, zapomniana i opuszczona, coraz bardziej
podupadająca i nie posiadająca praktycznie żadnego znaczenia w regionie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz